Kultura i Nałura

Natura wyposażyła człowieka i fizycznie i zwłaszcza umysłowo w sposób, któ­ry go nie tylko stawia na najwyższym szczeblu w szeregu stworzeń, ale czyni go z konieczności rzeczy panem całej przy­rody" *). Panem i królem ziemi czuje się człowiek 20 wieku. Z dumą patrzy na owoce swej pracy i odważnie spogląda w przyszłość. Oto nauczył się wszechstronnie wykorzysty­wać bogactwa, ukryte w głębi ziemi i hojnie rozsypane na jej powierzchni. Odkrył i opa­nował ogień. Zaprzągł do pracy zwierzę la. Rozciągnął swą władzę na świat roślin. Pod­dał swym usługom wodę i powietrze. Stwo­rzył i udoskonalał narzędzia ku pomocy w walce z przyrodą. Dzięki nim mógł sku­teczniej bronić się przed zwierzętami, spo­rządzać sobie odzież, budować schronienia przed zimnem i deszczem, przyrządzać stra­wę. Zaczął też robić poszukiwania w głębi ziemi i odkrył w niej bogactwa soli i węgla, granitu, metali i inne. Podniósł swój wzrok ku niebu i pilnie badając bieg słońca i ciał niebieskich, pojął skąd się bierze dzień i noc, zmiany pór roku i nauczył się mierzyć czas, stwarzając z czasem kalendarz z podziałem roku na miesiące, tygodnie, dni i godziny. Odkrył w ubiegłym stuleciu siłę ciśnie­nia pary i nauczył się użytkować ją tak wszechstronnie, że wiek 19 nazwano ,.wie­kiem pary". Maszyny parowe zaczęło bo­wiem stosować do młynów i tartaków, do ko­palń, przędzalń i odlewni, zastępując nimi w wielu wypadkach dawne wiatraki lub si­łę kół wodnych. Wszak wiemy, że maszyna parowa, wytwarzająca ruch postępowy, wy­wołała cały przewrót w sposobie komunika­cji. Siła pociągowa zwierząt została wów­czas zastąpiona przez siłę mechaniczną pary. Kolej, czyli lokomotywa, tj. maszyna paro­wa, ciągnąca za sobą szereg wagonów, dała człowiekowi możność podróżowania i prze­wożenia towarów o wiele szybciej, taniej i bezpieczniej, aniżeli dawniej. Koleje żelaz­ne zaczęły wchodzić w życie w połowie ze­szłego stulecia i niebawem rozpowszechniły się po całym świecie. W tymże 19 wieku uczynił człowiek dru­gie wiekopomne odkrycie prawa elektrycz­ności. Jeszcze kilkadziesiąt lat przeszło na badaniach i szukaniu sposobów stosowania tej potężnej siły w celach praktycznych. Ba­dania zostały uwieńczone nadspodziewanymi wynikami. Nasz wiek nazwano więc „wie­kiem elektryczności", gdyż mocarz len opa­nował fabryki i kopalnie, gospodarstwa rol­ne i miasta, drogi publiczne i mieszkania prywatne. Jemu to zawdzięczamy telefon i telegraf, kinematograf i radio, najróżniejsze maszyny, które wykonują za człowieka pracę. Pozazdrościł też człowiek lotu ptakom i tak długo czynił próby, aż mu się udało zbudować samoloty, na których wzbija się w przestworza i szybuje odważnie nad ląda­mi i oceanami. Lecz robiąc odkrycia i opanowując coraz bardziej naturę, nie mógł człowiek zapom­nieć o samym sobie. Wszak i jego ciało nale­ży do natury i podlega prawom życia ziem­skiego. Zaczął więc człowiek coraz uważniej badać swój organizm i szukać przyczyn cho­rób i środków, które by je mogły zwalczać. Z tej walki z cierpieniem fizycznym i ze śmiercią powstała olbrzymia gałęź wiedzy ludzkiej, zwana medycyną. Od maszyny parowej do oświetlenia elektrycznego i radia, ciągnie się nieprzeli­czony szereg wynalazków, które dały czło­wiekowi taką władzę nad przyrodą, o jakiej nic roiła nawet bujna fantazja twórców ba­jek tysiąca i jednej nocy..."—pisze prof. Cze­sław Białobrzeski, zastanawiając się nad ogromem zdobyczy, osiągniętych przez czło­wieka. Nie od razu jednak zdobył człowiek tę władzę. Jeśli ogarnia nas zdumienie na wi­dok tylu wspaniałych wynalazków, dokona­nych w ostatnich stuleciach przez człowieka, to z drugiej strony musimy pamiętać, że ten podbój natury postępował w minionych wie­kach bardzo wolno — długie tysiąclecia przechodziły, podczas których wznosił się człowiek po szczeblach postępu krok za kro­kiem. Według obliczeń uczonych, od wyna­lazku ognia przez jaskiniowców do ,,wieku pary i elektryczności" upłynęło sto kilka­dziesiąt tysięcy lat. Pierwsze domowe zwie­rzę w Europie (pies) ukazało się na 10 tysię­cy lat przed narodzeniem Chrystusa, a okres w którym zaczął człowiek użytkować miedź, a następnie bronz i żelazo, rozpoczął się w naszej części świata dopiero na 3.000 lal przed Chrystusem. Tworząc kulturę szedł więc człowiek na podbój natury, usiłując oswobodzić się z pęt ciążącej na nim zależności. Kroczył naprzód, uzbrojony w coraz to doskonalsze narzędzia pracy, w pomoc zwierząt ujarzmionych i udomowionych. Zdobywał coraz to więcej wiedzy i umiejętności, ulepszał gospodarkę, tworzył życie rodzinne i społeczne, rozwijał naukę i sztukę. A czynił to wszystko dzięki sile swego rozumu — tej najpotężniejszej broni w walce człowieka o należne mu pra­wa królowania nad przyrodą. Szedł więc człowiek śmiało, udoskonala­jąc życie własne i ujmując w karby przyro­dę. Wszędzie tam, gdzie się osiedlał, wycis­kał piętno swej rozumnej i celowej pracy na otaczającej go naturze. Trzebił i karczował lasy, osuszał bagna, zasiewał pola, regulo­wał rzeki, broniąc się przed ich zalewami, budował coraz większe osiedla. Opanowy­wał ziemię, na której mieszkał, tworząc to, co nazywamy „krajobrazem kulturalnym". Rzecz prosta, że ten podbój przyrody nie wszędzie był jednakowo łatwy i owocny. Doświadczenie i przeszłości i teraźniejszości wykazuje nam, że najbardziej sprzyjają roz­wojowi kultury ludzkiej okolice położone w klimacie umiarkowanym. One to dają człowiekowi najlepsze warunki do życia. Tam też powstały pierwsze wielkie ognislka kultury ludzkiej. Kultury Egiptu i Mezopo­tamii, Chin i Indii, wreszcie Grecji i Rzymu zrodziły się i rozwinęły w okolicach, gdzie klimat ciepły, ale nie upalny i łagodzony obecnością dużych rzek, sprzyjały ludzkim wysiłkom. Warunki przyrodzone zmuszały bowiem mieszkańców do pracy, do pracy ciężkiej i zbiorowej, jakiej wymagało np. sztuczne nawadnianie kraju i na dużą skalę prowadzona uprawa roli, ale wzamian za -to dwały obfite owoce, stające się zachętą do dalszych wysiłków. Tymczasem tam, gdzie natura albo zbyt hojnie obdarzyła człowieka, nie zmuszając go do wytężonej walki o byt, bądź też była tak skąpa, że wszystkie siły ludzkie pochłaniało zaspokajanie najpierw-szych potrzeb, trudno było wznosić się czło­wiekowi wzwyż. W pierwszym wypadku miał za słabe bodźce do pracy, w drugim — natrafiał znów na zbyt wielkie trudności. Dlatego to na tak niskim poziomie kultury pozostali północni Eskimowie i podzwrotni­kowi murzyni afrykańscy. Dlatego to najpo­tężniejszą kulturę stworzyli mieszkańcy żyznych okolic nadrzecznych o klimacie umiarkowanym. Lecz faktem jest, że kultu­ra zmniejsza zależność człowieka od zew­nętrznych warunków i czyni go zarówno fi­zycznie, jak i duchowo odporniejszym dzię­ki bogactwu środków, służących do walki z naturą. To też życie kulturalne rozwija się dziś i w okolicach o klimacie o wiele mniej przyjaznym dla człowieka — zarówno zim­nym jak i upalnym. Im więc wyższa i bogatsza kultura, tym mniejsza zależność człowieka od przyrody. Dlatego to ludy pierwotne nazywane są przez uczonych niektórych krajów „luda­mi natury", to znaczy ludami ściśle związa­nymi i uzależnionymi od natury. Ten dawny człowiek natury żył bowiem w środowisku otrzymanym w darze od Stwórcy, prowa­dząc gospodarkę rabunkową i nieznacznie zmieniając jego wygląd. Człowiek kultury przeciwnie, żyje w środowisku wypracowa­nym przez swych przodków i udoskonalo­nym przez siebie. Od natury oddziela go kul­tura we -wszystkich jej przejawach. Nie pro­wadzi już gospodarki rabunkowej, ale stara się najcelowiej zużytkować i drogą uprawy, hodowli i przemysłu — powiększać i prze­twarzać bogactwa, dostarczane mu przez na­turę. Człowiek kultury wyzwolił się z pęt na­tury nie tylko zewnętrznie — fizycznie, ale i wewnętrznie — duchowo. Podziwia piękno przyrody i jej potęgę, ale nie odczuwa już przed nią zabobonnego lęku i nie oddaje jej czci religijnej, rozumiejąc, że należy się ona tylko Bogu. Z pewnością nie zdoła się czło­wiek nigdy zupełnie uniezależnić od środo­wiska naturalnego, w którym żyje już choć­by dlatego, że jego własny organizm podle­ga prawem życia fizycznego. Lecz podbój natury przez kulturę będzie człowiek pro­wadzić nadal, poznając coraz głębiej i do­kładniej prawa rządzące przyrodą i tą dro­gą zdobywając nad nią coraz większą wła­dzę.

O serwisie

“ Serwis poĹ›wiÄ™cony zagadnieniom oraz nowinkom na temat rolnictwa w okresie przedwojennym. Mam gĹ‚Ä™bokÄ… nadzieje, ĹĽe zawarte tutaj rady, znajdÄ… zastosowanie w rolnictwie teraĹşniejszym.”